To πρόγραμμα «Παλαιολιθική Λέσβος» εκπονείται από επιστήμονες με ειδίκευση στην αρχαιολογία, τη γεωαρχαιολογία, την αρχαιομετρία, τις γεωεπιστήμες, την παλαιοκλιματολογία και την παλαιογεωγραφία, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Νένας Γαλανίδου.
Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Επίκουρος Καθηγητής
Γεωλογίας, Γεωδυναμικής και Γεωχρονολόγησης
Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου
Αναπληρωτής Καθηγητής Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής, Τεχνικής και Περιβαλλοντικής
Γεωφυσικής
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Επίκουρος Καθηγητής Γεωχρονολογίας
Πανεπιστημίου Αδελαΐδας
https://www.researchgate.net/scientific-contributions/Lee-J-Arnold-2150428593
Αρχιτέκτων-μηχανικός (Ε.Μ.Π.)
Καθηγητής Καθηγητής Σεισμολογίας, Τεχνικής Σεισμολογίας, Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Λέκτορας Αρχαιολογίας
Πανεπιστήμιου Brighton
Αναπληρωτής Καθηγητής Παλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας
Πανεπιστημίου Πατρών
Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Γεωαρχαιολογίας
Πανεπιστημίου York
Δρ. Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Ομότιμος Καθηγητής Ορυκτολογίας και Πετρολογίας
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
https://www.researchgate.net/profile/Athanasios_Katerinopoulos
Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό Παλαιοντολογίας και Παλαιοοικολογίας
Εθνικoύ και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Αναπληρωτής Καθηγητής Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Southampton
Καθηγητής Ορυκτολογίας, Πετρολογίας και Ορυκτοχημείας
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Πηνελόπη Παπαδοπούλου
Βοηθητικό Διδακτικό Προσωπικό Μικροπαλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας
Πανεπιστημίου Πατρών
Διευθυντής Ερευνών Θαλάσσιας Γεωλογίας και Θαλάσσιας Γεωαρχαιολογίας
Ελληνικoύ Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών
Καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας
Univeristy College London
Πένυ Τσακανίκου
Δρ. Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Southampton
Υποψήφιος Διδάκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Υποψήφια Διδάκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Αρετή Μαθιουδάκη
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πρϊστορικής Αρχαιολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης
Μιχάλης Καλαϊτζής, Σοφία Σωτηροπούλου
Μεταπτυχιακοί Φοιτητές Τεκτονικής Γεωλογίας
Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
H «Παλαιολιθική Λέσβος» έχει παραγάγει ένα corpus μελετών για την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά του Αιγαίου. Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει δημοσιεύσεις που προήλθαν από το πρόγραμμα και δημοσιεύσεις σχετικές με το πρόγραμμα.
Δημοσιεύσεις από το πρόγραμμα
Galanidou, N. 2020. Re-inventing public Archaeology in Greece. In: Christofilopoulou, A. (ed.), Material Cultures in Public Engagement: Re-inventing Public Archaeology within Museum collections. Oxbow Books, Oxford, 77-93.
Tsakanikou, P., Galanidou, N., Sakellariou, D. 2020. Palaeolithic archaeology and submerged landscapes in Greece: The current state of the art. Quaternary International (published online 3 June 2020).
Sakellariou, D. & Galanidou, Ν. 2017. Aegean Pleistocene Landscapes Above and Below Sea-Level: Palaeogeographic Reconstruction and Hominin Dispersals. In: Baily, G.N., Harff, J., Sakellariou, D. (eds.), Under the Sea: Archaeology and Palaeolandscapes of the Continental Shelf. Coastal Research Library, 20, Springer, Cham., 335-359.
Galanidou, N., Athanassas, C., Cole, J., Iliopoulos, G., Katerinopoulos, A., Magganas, A., McNabb, J. 2016. The Acheulian Site at Rodafnidia, Lisvori, on Lesbos, Greece: 2010–2012. In: Harvati, Κ. & Roksandic, Μ. (eds.), Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. Springer, Dordrecht, 119-138.
Sakellariou, D. & Galanidou, N. 2016. Pleistocene submerged landscapes and Palaeolithic archaeology in the tectonically active Aegean region. In: Harff, J., Baily, G. & Lüth, F. (eds.), Geology and Archaeology: Submerged Landscapes of the Continental Shelf. Geological Society, London, Special Publications, 411(1), 145-178 (published online July 2015).
Galanidou, N. 2014. Advances in the Palaeolithic and Mesolithic archaeology of Greece for the new millennium. Pharos, 20(1), 1-40.
Galanidou, N., Cole, J., Iliopoulos, G., McNabb, J. 2013. East meets West: the Middle Pleistocene site of Rodafnidia on Lesvos, Greece. Antiquity, 87(336).
Γαλανίδου, Ν. 2013. Αναζητώντας τους πρώτους κατοίκους του Αιγαίου: Η παλαιολιθική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια Λισβορίου Λέσβου. Στο: ΑΛΒΑΝΟΥ, Μ. (επιμ.), Νησιωτικές Ταυτότητες. Η συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής στην έρευνα και ανάδειξη του πολιτισμού του Αρχιπελάγους. Μυτιλήνη, 15-17.
Σχετικές διδακτορικές/μεταπτυχιακές/προπτυχιακές διατριβές
Καρκαζή, Ε. 2018. Πρώτες ύλες κατασκευής εργαλείων λαξευμένου λίθου στην Παλαιολιθική Ελλάδα: ιδιότητες, πηγές και οικονομία. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Μπέκα, Γ. 2018. Καταγωγή και εξέλιξη του ανθρώπου και τοπική ταυτότητα: η συμβολή της Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Παπαδάκη, Α.2015. Στρωματογραφική και μικροπαλαιοντολογική μελέτη Πλειστοκαινικών ιζημάτων από την Παλαιολιθική θέση Ροδαφνίδια Λισβορίου, Λέσβου. Προπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πάτρας
Τσακανίκου, Π. 2020. Χωρικά μοντέλα για την μετακίνηση και την εγκατάσταση ανθρωπιδών στην ανατολική και βορειοανατολική Μεσόγειο κατά την Κατώτερη Παλαιολιθική: η προοπτική του Αιγαίου. Διδακτορική διατριβή. Κέντρο για την Αρχαιολογία της Καταγωγής του Ανθρώπου, Πανεπιστήμιο του Southampton
Σχετικές δημοσιεύσεις
Boëda, E. 1994. Le concept Levallois: variabilité des méthodes. Monographie du CRA 9. CNRS, Paris.
Carbonell, E. & Mosquera, M. 2006. The emergence of a symbolic behaviour: the sepulchral pit of Sima de los Huesos, Sierra de Atapuerca, Burgos, Spain. Comptes Rendus Palevol, 5(1-2), 155-160.
Clark, G. 1969. World Prehistory: A New Synthesis. Cambridge University Press, Cambridge.
Cook, J. 2013. Ice Age Art: arrival of the Modern Mind. The British Museum Press, London.
Goren-Inbar, N., Alperson-Afil, N., Gonen, S., Herzinger, G. 2018. The Acheulian Site of Gesher Benot Ya‘aqov Volume IV: The Lithic Assemblages. Springer.
Harisis, H.B, Durand, P., Axiotis, M., Harisis, T.B. 2000. Traits of Palaeolithic Settlement on Lesbos. Archaeology and Arts, 76, 83–87 (in Greek)
Kohn, Μ. & Mithen, S. 1999. Handaxes: Products of Sexual Selection? Antiquity, 73, 518-526.
Kuman, K. 2014. Acheulean Industrial Complex. In: Smith, C. (ed.) Encyclopedia of Global Archaeology. Springer, New York. DOI:
Roe, D. 1981. The Lower and Middle Palaeolithic Periods in Britain. Routledge & Kegan Paul, London.
Sharon, G. & Beaumont, P. 2006. Victoria West: a highly standardized prepared core technology. In: Goren-Inbar, N. & Sharon, G. (eds.), Axe age: Acheulian toolmaking from Quarry to Discard. Equinox, London, 181-200.
Sharon, G. 2007. Acheulian Large Flake Industries: Technology, Chronology and Significance. British Archaeological Reports IS 1701.Oxford.
Stout, D., Bril, B., Roux, V., DeBeaune, S., Gowlett, J., Keller, C., Stout, D. 2002. Skill and cognition in stone tool production: an ethnographic case study from Irian Jaya. Current anthropology, 43(5), 693-722.
Wynn, T. & Gowlett, J. 2018. The handaxe reconsidered. Evolutionary Anthropology, 27(1), 21-29.
Χαρίσης, X.B., Durand, P., Αξιώτης, M., Χαρίσης, T.B. 2000. Ίχνη παλαιολιθικής εγκατάστασης στη Λέσβο. Αρχαιολογία και Τέχνες, 76, 83-87.
Διάχυση της γνώσης σε επιστημονικά ακροατήρια
2022
The Aegean Palaeolithic research agenda, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Digging, mapping, profiling, trenching, and sampling: archaeological field strategies for investigating the Acheulean Rodafnidia, Lesbos, Ν. Γαλανίδου, J. McNabb, Π. Τσακανίκου, Ε. Καρκαζή, Ν. Σουλακέλλης, Χ. Βασιλάκος, Ε. Παπαδοπούλου, Γ. Ηλιόπουλος, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Acheulean site of Rodafnidia: geology, stratigraphy and chronology, Γ. Ηλιόπουλος, Γ. Αλεξόπουλος, Π. Παπαδοπούλου, Α. Ζεληλίδης, Σ. Δίλαλος, Ν. Βούλγαρης A. Biggin, L.J. Arnold, N. Taffin, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Lithic Raw Material Economy and Provenance at the Acheulean site of Rodafnidia, Lesbos, Ε. Καρκαζή, Α. Μαγγανάς, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
A 3D geometric morphometric shape analysis of the Acheulean Large Cutting Tools from Lesbos, G. Herzlinger, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Acheulean site of Rodafnidia: detailed sedimentological analyses, Ν. Μπουρλή, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, A. Ζεληλίδης, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Following the water: palaeocurrent directions of the Middle Pleistocene fluvial network of Rodafnidia, Ν. Μπουρλή, Γ. Ηλιόπουλος, Π. Παπαδοπούλου, Ν. Γαλανίδου, Α. Μαραβέλης, Α. Ζεληλίδης, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The palaeoenvironment of the Acheulean site of Rodafnidia: the microfossil record, Π. Παπαδοπούλου, Κ. Βασιλειάδου, Μ. Κολενδριανού, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Kamara and Vathy Lagkadi Palaeolithic sites, Lisvori alluvial plain: geology, stratigraphy and finds, Ν. Γαλανίδου, Π. Τσακανίκου, Γ. Ηλιόπουλος, Π. Παπαδοπούλου, L.J. Arnold, Α. Ζεληλίδης, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Soil resources as indicators for affordances at the Acheulean site of Rodafnidia: a geoedaphic approach, S. Kübler, Π. Τσακανίκου, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Plio-Quaternary palaeogeographic evolution of central south Lesbos: implications for Palaeolithic Archaeology, Σ. Σωτηροπούλου, Μ. Καλαϊτζής, Δ. Σακελλαρίου, E. Σκούρτσος, Χ. Κρανής, Θ. Χασιώτης, Ν. Γαλανίδου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
The Villafranchian fauna of Vatera, Lesbos, Greece, Athanassiou, Γ. Λύρας, A.A.E. van der Geer, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Reassessing the biogeographical role of the Aegean region during the Early and Middle Pleistocene: an affordance-based modelling approach, Π. Τσακανίκου, Aegean Acheulean at the Eurasian crossroads. Hominin settlement in Eurasia and Africa, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, Λέσβος, Ιούνιος 2022
Παλαιολιθική Κληρονομιά, τουρισμός και αγροτικές κοινότητες στο ελλαδικό χώρο, Γ. Μπέκα, Αρχαιολογία, Τοπικές Κοινωνίες και Τουρισμός, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Ιανουάριος 2022
2021
Αρχαιολογία και καθημερινότητα. Η δημόσια αρχαιολογία στο προσκήνιο, Γ. Μπέκα και Ν. Γαλανίδου, Υλικός Πολιτισμός, Αρχαιολογία και Τουρισμός: Από τα αρχαιολογικά αντίγραφα στις ταξιδιωτικές υλικότητες και τα τουριστικά αναμνηστικά (souvenirs), Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Οκτώβριος 2021
Διερευνώντας τις απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο: Παλαιολιθική Λέσβος, Ν. Γαλανίδου, Οι αρχαιολογικές δραστηριότητες του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας: Έρευνα και Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Νοέμβριος 2021
Διερευνώντας τις απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο: Παλαιολιθική Λέσβος, Ν. Γαλανίδου, Οι αρχαιολογικές δραστηριότητες του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογία: Έρευνα και Εκπαίδευση, Ρέθυμνο, Νοέμβριος 2021
The Aegean Acheulean: a view from Rodafnidia on Lesbos, Ν. Γαλανίδου, Γ. Ηλιόπουλος, Π. Τσακανίκου, Ε. Καρκαζή, Π. Παπαδοπούλου, Ν. Μπουρλή, Α. Ζεληλίδης, Α. Μαγγανάς, L. Arnold, International Union of Prehistoric and Protohistoric Sciences-, XIX Congress of the UISPP (International Union of Prehistoric and Protohistoric Sciences-Union Internationale des Sciences Préhistoriques et Protohistoriques), Casablanca, Σεπτέμβριος 2021
Gender in Public Archaeology: Feminist discourses in rural Lesbos, Γ.Μπέκα και Ν. Γαλανίδου, Ένωση Ευρωπαίων Αρχαιολόγων- EAA 27η Ετήσια συνάντηση, Κίελο, Σεπτέμβριος 2021
Refloating the Aegean Lost Dryland: An Affordance-Based GIS Approach to Explore the Interaction Between Hominins and the Palaeolandscape, Π. Τσακανίκου, Ένωση Ευρωπαίων Αρχαιολόγων Ένωση Ευρωπαίων Αρχαιολόγων- EAA 27η Ετήσια συνάντηση, Κίελο, Σεπτέμβριος 2021
TThe Palaeolithic Lesbos Thesaurus and Database: Digital recording, documentation and management of the Acheulean artifacts and field research, Ν. Γαλανίδου, Π. Ζερβουδάκης, Λ. Χαράμη, Π. Τσακανίκου, Ε. Καρκαζή, Γ. Μπέκα και Α. Μαγγανάς, “ΑΠΟΛΛΩΝΙΣ” , Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ, Σεπτέμβριος 2021
Χτίζοντας την ψηφιακή επικοινωνία της Παλαιολιθικής Λέσβου µε το ευρύ κοινό, στην ημερίδα “Ψηφιακή επικοινωνία στον πολιτισμό και τον τουρισμό : το ελληνικό παράδειγμα”, Ν. Γαλανίδου και Γ. Μπέκα, Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, Ιούνιος 2021
The Aegean dryland: The lost ‘middle route’ to Europe? Assessing implications for hominin movement and occupation during the Lower Palaeolithic, Π. Τσακανίκου, CAHO Seminar Series 2020-2021, Centre for the Archaeology of Human Origins, Πανεπιστήμιο του Southampton, Ηνωμένο Βασίλειο, Φεβρουάριος 2021
2020
The Acheulean archaeology of Lesbos, Greece and the Aegean corridors connecting east and west Eurasia, Ν. Γαλανίδου, Down Ancient Trails: Archaeology Forum, Sharma Center for Heritage Education, Ινδία, Ιούνιος 2020
2019
Αρχαιολογική έρευνα και νησιωτικές κοινωνίες στο Αιγαίο, Γ. Μπέκα, Ν. Γαλανίδου, Αρχαιολογικοί Διάλογοι 5η συνάντηση – ΘαλασσοΓεωγραφίες: Ρότες, Ροές, Δίκτυα, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, Μάιος 2019
Local Communities and Heritage Management: Ethnoarchaeology as Agency, Γ. Μπέκα, Π. Ζερβουδάκης, Sense and Sustainability International Conference on Archaeology and Tourism, Zagreb, Μάιος 2019
2018
Μνήμες, Τόπος και Παλαιολιθική Αρχαιολογία: τα αποτελέσματα μιας πρώτης εθνογραφικής προσέγγισης, Γ. Μπέκα, 24ο Πανελλήνιο Μεταπτυχιακό Εντατικό Σεμινάριο-Συνέδριο Ζητήματα Μεθοδολογίας της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Νοέμβριος 2018
Acheuleans in the Aegean Neanderthals in the Ionian Sea: A view from SE Europe, Ν. Γαλανίδου, The Prehistoric Society Europa Conference 2018 – Coastal Archaeology in Prehistory, A conference celebrating the achievements of Professor Geoff Bailey in the field of European prehistory, Πανεπιστήμιο York, Αγγλία, Ιούνιος 2018
Middle Pleistocene raw- material procurement and use in the Aegean: a view from the Acheulean of Lesbos, Ν. Γαλανίδου, Ε. Καρκαζή, Α. Μαγκανάς, UISPP, XVIII Colloque, Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, Παρίσι, Γαλλία, Ιούνιος 2018
Palaeolithic archaeology and submerged landscapes in Greece: The current state of the art, Ν. Γαλανίδου, Α. Ζαβιτσάνου, Π. Τσακανίκου, Δ. Σακελλαρίου, UISPP, XVIII Colloque, Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, Παρίσι, Γαλλία, Ιούνιος 2018
2017
The Middle Pleistocene archaeology of Lesbos, Ν. Γαλανίδου, Quaternary Interglacials, 3ο Διεθνές εργαστήριο: Interglacials of the 41kyr-world and the Middle Pleistocene Transition, Μόλυβος, Λέσβος, Αύγουστος 2017
2016
Θάλασσα και χέρσος κατά το Τεταρτογενές και η αρχαιολογία των πρώιμων μεταναστεύσεων, Ν. Γαλανίδου, 3ο Διεθνές Γεω-πολιτισμικό συνέδριο «Σαμαριά», Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, Χανιά, Μάιος 2016
Η Λέσβος πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια: oι αρχαιολογικές μαρτυρίες από τα Ροδαφνίδια στο Λισβόρι, Ν. Γαλανίδου, Παλαιολιθικό σεμινάριο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα, 23 Μαρτίου 2016
2015
Για μια νησιωτική αρχαιολογία της Παλαιολιθικής εποχής. Θάλασσα και χέρσος κατά το Πλειστόκαινο, Ν. Γαλανίδου, Νησιωτικό διεπιστημονικό εργαστήριο. Νησιά και νησιώτες στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Νησιωτικοί κόσμοι στη μακρά γεωπολιτισμική διάρκεια, προς τιμήν του Émile Kolodny, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Δεκέμβριος 2015
Lower Palaeolithic Rodafnidia: lithic raw material provenance and petrography, Ε. Καρκαζή, Α. Μαγκανάς, Α. Κατερινόπουλος, Γ. Ηλιόπουλος, Ν. Γαλανίδου, 2ο Διεθνές Γεω-πολιτισμικό συνέδριο «Σίγρι 2015», Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Λέσβος, Ιούνιος 2015
Archaeological discovery on the Aegean shelf, Ν. Γαλανίδου, Διεθνές συνέδριο European Maritime Day Conference – Maritime Cultural Heritage and Blue Growth: What’s the Connection, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Μάιος 2015
Middle Pleistocene Hominids in Greece: a view from the Acheulean site of Rodafnidia on Lesvos, Ν. Γαλανίδου, Σεμινάριο, Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, Μάιος 2015
Middle Pleistocene Hominins at the doorstep of Europe: The Acheulean Site of Rodafnidia on Lesvos, Greece, Ν. Γαλανίδου, PalMeso σεμινάριο, Dept. of Archaeology, Πανεπιστήμιο Cambridge, Αγγλία, Μάρτιος 2015
Public engagement with the ancient world in Greece: Limitations and prospects, Ν. Γαλανίδου, Material Cultures in Public Engagement: European Perspectives on public engagements with collections of the Ancient World, Fitzwilliam Museum, Πανεπιστήμιο του Cambridge, Αγγλία, Μάρτιος 2015
Middle Pleistocene Hominins on the Eastern Doorstep of Europe: The Acheulean Site of Rodafnidia on Lesvos, Greece, N. Γαλανίδου, The York Seminars, Dept. of Archaeology, Πανεπιστήμιο York, Αγγλία, Μάρτιος 2015
2014
Τhe Acheulean site at Rodafnidia, Lisvori on Lesvos, Greece, Ν. Γαλανίδου, European Acheuleans. Northern v. Southern Europe: Hominins, technical behaviour, chronological and environmental contexts, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Παρίσι, Γαλλία, Νοέμβριος 2014
New Palaeolithic Research in the Aegean and Ionian Seas: Implications for Dispersal and Underwater Research, Ν. Γαλανίδου, DISPERSE Project. Dynamic Landscapes, Coastal Environments and Human Dispersals, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Ανάβυσσος, Νοέμβριος 2014
Από την Αφρική στο Αιγαίο: Τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο, Ν. Γαλανίδου, Δαρβινική Δευτέρα, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηράκλειο, Οκτώβριος 2014
Lower Palaeolithic research where Asia meets Europe: The Acheulean Rodafnidia on Lesvos, Greece, N. Γαλανίδου, Σεμινάριο Institut de Paléontologie Humaine, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Παρίσι, Γαλλία, Σεπτέμβριος 2014
Cherts and prehistoric artifacts: first petrological results from new findings in Meganisi island, Lefkas and Rodafnidia, Lisvori, Lesvos, Greece, Α. Μαγκανάς, Ν. Γαλανίδου, Π. Χατζημπαλόγλου, Γ. Ηλιόπουλος, Α. Κατερινόπουλος, Διεθνές συμπόσιο – Coastal Landscapes, Mining Activities & Preservation of Cultural Heritage, Μήλος, Σχολή Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος ΕΚΠΑ, Σεπτέμβριος 2014
The Quaternary Sea: Α linking thread in early human travels in the Aegean Basin, Ν. Γαλανίδου, Archaeology of the Sea International Conference του ΥΠΠΟ με το Ελεύθερο Παν/μιο των Βρυξελλών και το Καθολικό Παν/μιο της Λουβέν συνοδευτικό της έκθεσης Nautilus, Navigating Greece, Βασιλικά Μουσεία, Βρυξέλλες, Μάρτιος 2014
2013
Pleistocene Submerged Landscapes and Palaeolithic Archaeology in the Tectonically Active Aegean Region, Δ. Σακελλαρίου, Ν. Γαλανίδου, Under the Sea: Archaeology and Palaeolandscapes, Πανεπιστήμιο Szczecin, Πολωνία, Σεπτέμβριος 2013
Αναζητώντας τους παλαιολιθικούς ανθρώπους και ανθρωπίδες στο Αιγαίο και το Ιόνιο Πέλαγος, Ν. Γαλανίδου, Ημερίδα. Αρχαιολογική έρευνα και εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μέθοδοι, δεδομένα, εκτιμήσεις, προοπτικές, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, Μάιος 2013
Αναζητώντας τους πρώτους κατοίκους του Αιγαίου: Η παλαιολιθική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια Λισβορίου Λέσβου, Ν. Γαλανίδου, Νησιωτικές Ταυτότητες. Η συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής στην έρευνα και ανάδειξη του πολιτισμού του αρχιπελάγους. Γενική Γραμματεία Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα, Απρίλιος 2013
Palaeolithic research where east meets west, Rodafnidia on Lesvos, NE Aegean Sea, Ν. Γαλανίδου, J. MacNabb, Γ. Ηλιόπουλος, J. Cole, European Palaeolithic Conference, Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο, Φεβρουάριος 2013
2012
Excavating Rodafnidia, an Acheulean open air-site on Lesvos, NE Aegean Sea, Ν. Γαλανίδου, J. MacNabb, Γ. Ηλιόπουλος, J. Cole, Human Evolution in the Southern Balkans, Πανεπιστήμιο Tübingen, Γερμανία, Δεκέμβριος 2012
Τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα Ροδαφνίδια είναι λίθινα εργαλεία, αποκρούσματα και πυρήνες από διαφορετικές εκδοχές της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης. Η εργαλειοτεχνία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, έναν αξιοσημείωτο αριθμό Μεγάλων Κοπτικών Εργαλείων, χειροπελέκεις, τρίεδρα και κοπείς. Πέραν της λιθοτεχνίας, λιγοστά μικροπαλαιοντολογικά κατάλοιπα, ορατά μόνο με μικροσκοπική παρατήρηση, προέρχονται από την υγρή κοσκίνιση και την επίπλευση των ιζημάτων. Αποτελούνται από τα οστρακώδη Candona negleta και Iliocypris gibba, από θραύσματα δοντιών τρωκτικών (οικογένειες Cricetidae, Arvicolidae), από θραύσματα κελυφών γαστεροπόδων και από γυρογονίτες χαροφύτων. Η παρουσία των δύο οστρακωδών και οι γυρογονίτες χαροφύτων καταδεικνύουν την παρουσία περιβαλλόντων γλυκού νερού στα Ροδαφνίδια. Η παρουσία οργανικών καταλοίπων είναι μικρή, συνεπώς η χημική σύσταση των ιζημάτων και η αποθετική ιστορία της αρχαιολογικής θέσης δεν ευνοούν τη διατήρησή τους.
Στη Λέσβο απαντάται για πρώτη φορά στη νοτιοανατολική Ευρώπη ένα πολυπληθές αρχαιολογικό σύνολο που ανήκει στην Αχελαία τεχνική παράδοση. Η αρχαιότερη μαρτυρία για την παράδοση αυτή χρονολογείται στα 1,76 εκατ. χρόνια στο Kokiselei της Κένυας, και λίγο αργότερα, στα 1,7 εκατ. χρόνια, στο Konso της Αιθιοπίας (Kuman, 2014). Έλαβε το όνομά της από τη θέση St. Acheul της Γαλλίας με ανάδοχο τον Gabriel de Mortillet το 1869, και χαρακτηριστικό της είναι τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία που προστίθενται και εμπλουτίζουν την προϋπάρχουσα εργαλειακή γκάμα των πυρήνων και φολίδων. Στην ονοματολογία του Grahame Clark (1969) περιγράφεται ως «Mode II». Είναι η μακροβιότερη τεχνολογική κατάκτηση του ανθρώπινου γένους, καθώς επιβιώνει για ενάμιση εκατομμύριο χρόνια. Θα συνοδέψει τα προγονικά μας είδη στην έξοδό τους από την Αφρική και στην κατάκτηση της Ευρασίας. Η γεωγραφική διασπορά της Αχελαίας εκτείνεται σε ολόκληρο τον γνωστό κόσμο της πρώιμης Παλαιολιθικής περιόδου από τη Νοτιοαφρικανική Ένωση έως την Αγγλία και από την Ιβηρική Χερσόνησο έως την Κίνα, και είναι η αρχαιότερη τεχνολογία που χρησιμοποιούν οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου στη Λέσβο.
Η Αχελαία λιθοτεχνία του Κόλπου της Καλλονής παρουσιάζει αξιοσημείωτη ποικιλία ως προς το μέγεθος και τα τελικά προϊόντα και θα μπορούσε να εικονογραφήσει ένα εγχειρίδιο για τα εργαλεία της παράδοσης αυτής. Οι εγχειρηματικές αλυσίδες από τα Ροδαφνίδια ανήκουν σε τρεις ενότητες: Στην πρώτη ανήκει η εγχειρηματική αλυσίδα κατασκευής πυρηνικών εργαλείων που μορφοποιούνται σε μεγάλα κοπτικά εργαλεία με τη μετασκευή της πρώτης ύλης. Στη δεύτερη ενότητα ανήκουν σχετικά απλές και σύντομες εγχειρηματικές αλυσίδες με τεχνικές πράξεις που προορίζονται για την απόσπαση φολίδων, δηλαδή στρογγυλών ή οβάλ αποκρουσμάτων, από πυρήνες με ένα ή δύο ορθογώνια επίπεδα επίκρουσης· οι φολίδες αυτές με την κατάλληλη επεξεργασία, μονοπρόσωπη (στη μία όψη του αντικειμένου) ή αμφιπρόσωπη (και στις δύο όψεις του αντικειμένου), θα μετασκευαστούν σε μεγάλα κοπτικά εργαλεία. Στην τρίτη ενότητα, τέλος, ανήκουν εργαλεία σε αποκρούσματα που έχουν αποσπασθεί από προετοιμασμένους πυρήνες.
Ποιοι ήταν οι δημιουργοί των αρχαιότερων λιθοτεχνιών της Λέσβου; Μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί στο νησί παλαιοανθρωπολογικά κατάλοιπα που θα δώσουν μια έγκυρη απάντηση. Στην Αφρική, πρώτοι δημιουργοί της Αχελαίας ήταν οι Homo ergaster (στο Sterkfontein της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης και την Daka της Αιθιοπίας, κατάλοιπα του είδους αποκαλύφθηκαν μαζί με Αχελαία εργαλειοτεχνία). Στην Ευρασία ήταν αρχικά οι Homo erectus. Αργότερα σε Αφρική και δυτική Ευρασία δημιουργοί της ήταν οι Homo heidelbergensis (στο Bodo της Αιθιοπίας, το Elandsfontein της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης, το Ndutu της Τανζανίας και το Broken Hill της Ζάμπιας, κατάλοιπα του είδους αποκαλύφθηκαν μαζί με Αχελαία εργαλειοτεχνία).
Τα Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία προορίζονται για βαριές δουλειές και με κριτήριο τη λειτουργία, διακρίνονται σε αξίνα, κοπέα και χειροπέλεκυ. Με κριτήριο τη μορφή διακρίνονται σε μονοπρόσωπα (δουλεμένα στη μία μόνο όψη), αμφιπρόσωπα (δουλεμένα και στις δύο όψεις) και τρίεδρα (η αιχμηρή απόληξη διαμορφώνεται από τη σύγκλιση τριών εδρών). Η αξίνα είναι μεγάλο και χονδροειδές εργαλείο με πλανο-κυρτή ή τριγωνική διατομή και συμπαγές και παχύ αιχμηρό άκρο. Ο κοπέας είναι εργαλείο αμφιπρόσωπα δουλεμένο σε μεγάλη φολίδα. Το ενεργό του άκρο είναι μια επιφάνεια προσανατολισμένη κάθετα ή πλάγια στον επιμήκη άξονα που καταλήγει σε ευθύγραμμη ή λοξότμητη κόψη όμοια με εκείνη του μπαλτά.
Ο χειροπέλεκυς είναι εργαλείο συμμετρικό ή σχεδόν-συμμετρικό ως προς τον επιμήκη του άξονα, με κεντροφερείς απολεπίσεις και στις δύο του όψεις. Το ενεργό άνω άκρο του έχει αιχμηρή απόληξη που σχηματίζεται από τη σύγκλιση των δύο πλευρικών ακμών, ενώ το μη ενεργό κάτω άκρο του χωρά συνήθως στην ανθρώπινη παλάμη. Για την κατασκευή του χειροπέλεκυ, άλλοτε λαξεύεται ο πυρήνας της πρώτης ύλης (κόνδυλος, κροκάλα ή πλακέτα) κι άλλοτε μορφοποιείται ένα μεγάλο απόκρουσμα. Αρχικά ήταν εξ ολοκλήρου δουλεμένος με σκληρό πέτρινο κρουστήρα, αλλά από τις 800 χιλιάδες χρόνια και μετά το τελείωμα του χειροπέλεκυ γίνεται με μαλακό κρουστήρα από κέρατο, κόκκαλο ή ξύλο.
Ως πολυ-λειτουργικό εργαλείο που το χειρίζεται εξ επαφής το ανθρώπινο χέρι, εν πολλοίς θυμίζει τα σημερινά έξυπνα τηλέφωνα. Η εργονομία του μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για την ευρεία γεωγραφική εξάπλωση στα δύο τρίτα του Παλαιολιθικού κόσμου και για τη μακρά διάρκεια της παρουσίας του στην ιστορία της τεχνολογίας, αλλά όχι ο μοναδικός. Στο γεωγραφικό εύρος και το χρονικό βάθος της παρουσίας του εμφανίζει ποικιλότητα ως προς το μέγεθος και παραλλαγές ως προς το σχήμα (αμυγδαλόσχημο, ωοειδές, καρδιόσχημο) (Key, 2019) και ενίοτε απαντάται ακόμα και σε αντι-εργονομικές υπερτροφικές μορφές (Wynn & Gowlett, 2018).
Η ικανότητα του προϊστορικού ανθρώπου να συλλάβει την ιδέα και να υλοποιήσει το αμφιπρόσωπα δουλεμένο συμμετρικό σχήμα του χειροπέλεκυ, εκπορεύεται από το κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον και μαρτυρά ένα γνωσιακό άλμα και την εμφάνιση της συμβολικής και γεωμετρικής σκέψης. Πέρα από τη στενή λειτουργία του ως εργαλείου κρεούργησης (κοπής και τεμαχισμού), ο χειροπέλεκυς λειτουργούσε και ως μέσο εξωτερίκευσης της σκέψης και μεταφοράς μηνυμάτων (Cook, 2013). Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι με τη χειροποίητη συμμετρία του ξεκινά η αισθητική αναζήτηση των προγόνων μας και ικανοποιείται η ανάγκη για επικοινωνία. Οι ερμηνείες είναι πολλές και όχι κατ’ ανάγκη αλληλοαποκλειόμενες. Μπορεί να λειτούργησε ως μέσο σεξουαλικής επίδειξης για την προσέλκυση ερωτικών συντρόφων (Kohn & Mithen, 1999), ως σύμβολο της ταυτότητας ενός ατόμου ή μιας ομάδας (Carbonell & Mosquera, 2006), ως τεκμήριο ικανού λιθοξόου (Stout, κ.α., 2002) ή τεκμήριο της ιδιότητας του κατόχου του (Roe, 1981). Παρά τη σκληρότητά του, ο λίθος μετατρέπεται σταδιακά σε εύπλαστο υλικό όπου όχι μόνο αποτυπώνεται η ικανότητα για σχεδιασμό, λήψη και υλοποίηση τεχνικών αποφάσεων, αλλά και ικανοποιείται η ανθρώπινη ανάγκη για κοινωνική αλληλεπίδραση και ανησυχία για διάκριση στην κοινωνική σφαίρα.
Στην Αχελαία παράδοση απαντάται άλλη μια καινοτομία: η προετοιμασία του πυρήνα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να παραχθεί εντέλει ένα απόκρουσμα με προκαθορισμένη μορφή. Οι απαρχές της εντοπίζονται στη λιθοτεχνία Victoria West στη νότια Αφρική (Sharon & Beaumont, 2006), ενώ ένας μεγάλος πυρήνας Levallois σε βασάλτη προέρχεται από την ηλικίας 780 χιλιάδων ετών αρχαιολογική θέση GBY στις όχθες του Ιορδάνη Ποταμού του βόρειου Ισραήλ (Goren-Inbar, 2018). Τα ευρήματα αυτά μαρτυρούν την εννοιολογική σχέση της κατασκευής των χειροπελέκεων με την Τεχνική Levallois (Boëda, 1994), που θα αποτελέσει την αιχμή του δόρατος της καινοτομίας κατά την επόμενη φάση και που επί πολλές δεκαετίες εθεωρείτο κατάκτηση του Ανθρώπου του Νεάντερταλ.
Για τη χρονολόγηση της αρχαιολογικής θέσης χρησιμοποιούνται συνδυαστικά σχετικές (καθορισμός στρωματογραφίας, τεχνομορφολογικά χαρακτηριστικά της λιθοτεχνίας, αναγνώριση μικροαπολιθωμάτων, παλυνολογία) και απόλυτες μέθοδοι χρονολόγησης (Οπτικώς Διεγειρόμενη Φωταύγεια pIRIR, παλαιομαγνητισμός).
Τέσσερα δείγματα από τα σκάμματα της πρώτης ανασκαφικής εξόρμησης υποβλήθηκαν σε ανάλυση με τη μέθοδο της Οπτικώς Διεγειρόμενης Φωταύγειας pIRIR, βάσει του πρωτοκόλλου των Thiel et al. (2011), στο εργαστήριο αρχαιομετρίας Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος στην Αθήνα. Τα αποτελέσματα της χρονολόγησης και η συζήτηση τους δημοσιεύθηκαν στο Galanidou et al. 2016. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά οι ποταμοχειμάρριες αποθέσεις, το περιβάλλον εύρεσης των Παλαιολιθικών εργαλείων, εκτέθηκαν για τελευταία φορά στην ηλιακή ακτινοβολία στο χρονολογικό φάσμα μεταξύ 476 και 164 χιλιάδων ετών πριν σκεπαστούν από άλλες επιχώσεις. Οι ηλικίες αυτές είναι, επομένως, ελάχιστες ηλικίες για τη δραστηριότητα των προϊστορικών ομάδων στη νοτιοδυτική Λέσβο, και βρίσκονται σε συμφωνία με τα τεχνολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά των ευρημάτων. Η παρουσία της Αχελαίας παράδοσης σε μεγάλο χρονικό ανάπτυγμα στα Ροδαφνίδια συνδέεται με την προτίμηση που έδειχναν οι ανθρωπίδες στη νοτιοδυτική Λέσβο, ώστε να την επισκέπτονται και να διαβιούν στις παρυφές της Λεκάνης της Καλλονής κατ’ επανάληψη.
Γεωλογία
Το γεωλογικό υπόβαθρο των Τεταρτογεννών αποθέσεων στα Ροδαφνίδια αποτελείται από πυρομβρίτη. Ο πυρομβρίτης είναι πέτρωμα που σχηματίστηκε από την πυροκλαστική ροή κίσσηρης κατά τη διάρκεια των ηφαιστειακών εκρήξεων της Κατώτερης Μειοκαίνου Εποχής (23-16 εκατομμύρια χρόνια). Ο λόφος οριοθετείται στα βόρεια από ένα μικρό ρέμα και στα δυτικά από μεγαλύτερο ρέμα που τροφοδοτείται από τις θερμές πηγές του Λισβορίου. Τα δύο ρέματα συνδέονται στα βορειοδυτικά του λόφου και εκβάλλουν στον Κόλπο της Καλλονής, ανατολικά των αλυκών του Πολιχνίτου. Στο νότιο και δυτικό μέρος του λόφου, η τεκτονική και η ροή του νερού στο ρέμα δημιούργησαν στο πυρομβριτικό υπόβαθρο ένα μικρό φαράγγι, και η περιοχή είναι απότομη και βραχώδης. Η βόρεια πλευρά του λόφου είναι λιγότερο επικλινής, με ομαλό ανάγλυφο.
Στην αλλουβιακή πεδιάδα, γύρω από την οποία ανέπτυσσαν δραστηριότητα οι Παλαιολιθικές ομάδες του Λισβορίου, αναπτυσσόταν ένα δίκτυο αποστράγγισης της λεκάνης της Καλλονής, όπου οι αύλακες άλλοτε, όταν η στάθμη της θάλασσας έπεφτε, διάβρωναν κατά βάθος τις αποθέσεις και απέθεταν κροκάλες (υψηλή ενέργεια), ενώ αντίθετα, όταν η στάθμη της θάλασσας ανέβαινε, η περιοχή λειτουργούσε σαν πλημμυρική πεδιάδα, στην οποία απετίθετο λεπτόκοκκο κλαστικό υλικό. Κατά το τέλος της Μέσης Πλειστοκαίνου Εποχής, λόγω του τεκτονικού καθεστώτος, άρχισε να λειτουργεί στην περιοχή ένα δίκτυο κανονικών και οριζόντιο-ολισθικών ρηγμάτων, προκαλώντας περιστροφή των ρηξιτεμαχών. Εξαιτίας της διαφορικής ανύψωσης και της περιστροφής ενός τέτοιου ρηξιγενούς τεμάχους το οποίο ανυψώθηκε προς τα νοτιοανατολικά και βυθίστηκε προς τα βορειοδυτικά, σχηματίστηκε ο λόφος των Ροδαφνιδίων. Στη νότια πλευρά του λόφου, τα τεταρτογενή ιζήματα έχουν διαβρωθεί και είναι ορατό το πυρομβριτικό υπόβαθρο της αρχαιολογικής θέσης, ενώ στη βόρεια «βυθισμένη» πλευρά συναντάμε τις τεταρτογενείς αποθέσεις με τα στρώματα της Μέσης Πλειστοκαίνου εποχής, τα οποία και περιέχουν τα Παλαιολιθικά κατάλοιπα.
Στρωματογραφία
Στα Ροδαφνίδια ήλθε στο φως ένα εκτεταμένο υδρολογικό σύστημα με μικρότερους και μεγαλύτερους ποταμούς και χειμάρρους να διαρρέουν την περιοχή. Κατά τις παγετώδεις φάσεις, υπό συνθήκες ξηρασίας και με χαμηλή στάθμη της θάλασσας, στο σύστημα αυτό κυριαρχούσε η κατά βάθος διάβρωση χαράσσοντας τις παλαιοκοίτες του αποθέτοντας τελικά στις κοίτες χονδρόκοκκα ιζήματα. Αντίθετα κατά τις μεσοπαγετώδεις, όταν το κλίμα ήταν πιο θερμό αλλά και πιο υγρό και με τη στάθμη της θάλασσας υψηλή, η περιοχή εξελισσόταν σε αλλουβιακή πεδιάδα, πλημμύριζε και καλυπτόταν από λεπτόκοκκα ιζήματα. Ο εντοπισμός αυτών των αλληλοδιάδοχων φάσεων απόθεσης (χονδρόκοκκα ιζήματα κατά τις παγετώδεις, λεπτόκοκκα ιζήματα κατά τις μεσοπαγετώδεις) στη διάταξη των στρωμάτων επιτρέπει την σύνδεση των αρχαιολογικών ευρημάτων με το παλαιοπεριβάλλον τους, στο πλαίσιο της εναλλαγής των κλιματικών κύκλων της Πλειστοκαίνου Εποχής (παγετώδεις-μεσοπαγετώδεις).
Παλαιογεωγραφία
Η νοτιοδυτική Λέσβος, χάρη στη σύνθετη τοπογραφία, τα βραχώδη εξάρματα, τα ψηλά σημεία για την επόπτευση του τοπίου, τον μεγάλο υδάτινο όγκο, το πυκνό δίκτυο από μικρότερους υγροτόπους και το ηφαιστειακό τοπίο με τις θερμές πηγές και τα πυριγενή πετρώματα, δεν ήταν απλώς πέρασμα αλλά και σταθμός για εγκατάσταση. Η εξαιρετική αρχαιολογική ορατότητα οφείλεται εν πολλοίς στην καλή γνώση και επίμονη προτίμηση των Αχελαίων ομάδων σε μέρη που συνδυάζουν τα ιδιαίτερα αυτά φυσιογεωγραφικά χαρακτηριστικά.
Κατά τη διάρκεια της Μέσης Πλειστόκαινου Εποχής (780-125 χιλιάδες χρόνια Πριν από το Παρόν), αλλά και γενικότερα σε ολόκληρη τη διάρκεια της Τεταρτογενούς Περιόδου, η παλαιογεωγραφία της Λέσβου, όπως και ολόκληρου του Αιγαίου, τροποποιούνταν διαρκώς εξαιτίας πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών που αδιάκοπα μεταμορφώνουν το τοπίο έως και σήμερα, όπως η τεκτονική και η ηφαιστειακή δραστηριότητα καθώς και οι ευστατικές κινήσεις που οδηγούσαν συνεχώς σε σταδιακές αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας.
Για μεγάλα χρονικά διαστήματα κατά τις παγετώδεις περιόδους του Τεταρτογενούς, με την υποχώρηση της θαλάσσιας στάθμης, οι παράκτιες περιοχές του Αιγαίου τροποποιούνταν και η χερσαία έκταση των νησιών μεγάλωνε με αποτέλεσμα συχνά τα νησιά να ενώνονται είτε μεταξύ τους ή και με τις γειτονικές ηπειρωτικές ακτές. Σε τέτοιες περιόδους η Λέσβος συνδεόταν με την ακτή της Μικράς Ασίας δημιουργώντας χερσαία περάσματα που σήμερα είναι καταποντισμένα, και επιτρέποντας σε χερσαίους οργανισμούς, όπως θηλαστικά και ερπετά συμπεριλαμβανομένων των πρωτευόντων και των ανθρωπίδων, να μετακινηθούν και να εποικίσουν το νησί. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από την παρουσία απολιθωμάτων πανίδας χερσαίων σπονδυλωτών που εντοπίστηκαν στα Βατερά με καθαρά ηπειρωτικό χαρακτήρα, και τα οποία χρονολογούνται στις αρχές της Πλειστοκαίνου Εποχής. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν το πρωτεύον Paradolichopithecus arvernensis, τον νυκτερευτή Nyctereutes megamastoides, τον ρινόκερο Stephanorhinus cf. etruscus, την καμηλοπάρδαλη Palaeotragus cf. inexpectatum και από τη γιγαντιαία χελώνα Geochelone atlas. Το σχετικά ομαλό Στενό της Μυτιλήνης αποτελούσε ένα πιθανό πέρασμα καθώς μια πτώση της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 50 μ αρκούσε για να μετατρέψει το νησί σε δυτική προέκταση της Μικρασιατικής ακτής.
Με την υποχώρηση θαλάσσιας στάθμης οι δυο μεγάλοι φυσικοί κόλποι του νησιού, ο κόλπος της Καλλονής και ο κόλπος της Γέρας, έχαναν την επαφή τους με την θάλασσα. Μετατρέπονταν σε μεγάλες λίμνες αρχικώς με υφάλμυρο και προοδευτικά με φρέσκο νερό, διαμορφώνοντας ένα ελκυστικό περιβάλλον διαβίωσης για ανθρωπίδες και ζώα. Η ίδια περιοχή καλύπτεται από πυριγενή πετρώματα όπως οι πυρομβρίτες, οι βασάλτες, οι δακίτες, οι ανδεσίτες και οι τοφίτες καθώς και από πετρώματα όπως οι κερατόλιθοι, που αποτελούν δευτερογενή προϊόντα υδροθερμικής προέλευσης, και τα οποία προήλθαν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα στο βορειοανατολικό Αιγαίο κατά τη Μειόκαινο Eποχή. Με τα πετρώματα αυτά κατασκευάστηκαν τα εργαλεία της Αχελαίας παράδοσης.
Η δραστηριότητα στο πεδίο περιλαμβάνει επιφανειακή σάρωση, ανασκαφή, γεωφυσική διασκόπηση και γεωλογική χαρτογράφηση. Συμπληρώνεται από θαλάσσια γεωφυσική έρευνα στον Κόλπο της Καλλονής και τη θάλασσα της νότιας Λέσβου.
Η εκτεταμένη διασπορά των Παλαιολιθικών ευρημάτων στα Ροδαφνίδια απαιτεί μια ερευνητική στρατηγική στο πεδίο που θεμελιώνεται σε τέσσερις πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας περιλαμβάνει επιφανειακή σάρωση του εδάφους γύρω από τον Κόλπο της Καλλονής και στους ποτάμιους άξονες που τον συνδέουν με τη νότια Λέσβο για τον εντοπισμό αρχαιολογικών καταλοίπων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αναγνώριση σε φυσικές ή τεχνητές τομές του εδάφους στρωμάτων που περιέχουν Παλαιολιθικά εργαλεία ή Πλειστοκαινική πανίδα. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, η συναξιολόγηση της κατά τόπους ποσότητας και πυκνότητας των ευρημάτων όχι μόνο οριοθετεί γεωγραφικά την περιοχή αλλά και τεκμηριώνει την ποικιλία των οικοτόπων της Λέσβου στους οποίους έζησαν οι Παλαιολιθικές ομάδες.
Ο δεύτερος πυλώνας εδράζεται στα αποτελέσματα της επιφανειακής σάρωσης και στη χαρτογραφική μελέτη της γεωλογίας και του αναγλύφου. Περιλαμβάνει τη διάνοιξη δοκιμαστικών τομών σε μεγάλο βάθος για την αναγνώριση της στρωματογραφικής ακολουθίας. Στο στάδιο αυτό περισυλλέγονται οι πληροφορίες για τη γεωλογική και αποθετική ιστορία της περιοχής ενδιαφέροντος.
Εκεί όπου αναγνωρίζονται ορίζοντες με ανθρωπογενή κατάλοιπα η ανασκαφή αναπτύσσεται οριζόντια – στον τρίτο πυλώνα της έρευνας πεδίου. Στα Ροδαφνίδια έχουν διανοιχθεί τέσσερα αρχαιολογικά σκάμματα για τη διερεύνηση των ορίων των στρωμάτων και της χωρικής κατανομής των ευρημάτων σε κάθε στρώμα με δορυφορική καταγραφή των γεωγραφικών τους συνεταταγμένων. Πραγματοποιείται, τέλος, δειγματοληψία ιζημάτων με σκοπό τη χρονολόγηση και τη μελέτη μικρομορφολογίας εδάφους, μικροπαλαιοντολογίας, ιζηματολογίας για την κατανόηση της αποθετικής ιστορίας της αρχαιολογικής θέσης. Μετά το πέρας των ανασκαφικών εργασιών τα σκάμματα καταχώνονται με γεωύφασμα και φύλλα διογκωμένης πολυστερίνης.
Η ανασκαφική διερεύνηση της δομής του υπεδάφους στα Ροδαφνίδια συμπληρώνεται και καθοδηγείται από τις γεωφυσικές μεθόδους διασκόπησης. Με γεωηλεκτρική βαθοσκόπηση και τομογραφία αποτυπώθηκε η οροφή του πυρομβρίτη, του γεωλογικού δηλαδή υποβάθρου της θέσης, και προσδιορίστηκε η έκταση του υπερκείμενου κλαστικού ποταμοχειμάρριου σχηματισμού που εμπεριέχει τα ευρήματα.
Ο τέταρτος πυλώνας του προγράμματος περιλαμβάνει γεωλογική έρευνα πεδίου στη στεριά και γεωφυσική-γεωλογική έρευνα στη θάλασσα από γεωεπιστήμονες και ωκεανογράφους, για να χαρτογραφηθούν τα ρήγματα και οι κατακόρυφες και οριζόντιες μετατοπίσεις που έχουν προκαλέσει, να ανασυντεθεί η μορφολογική εξέλιξη – ιστορία του τοπίου, των ακτογραμμών της Λέσβου και να εντοπιστούν οι πηγές των πετρωμάτων που χρησιμοποιήθηκαν για τη λάξευση των Παλαιολιθικών εργαλείων.
Οι πυλώνες δύο και τρία για τη διερεύνηση του υπεδάφους εγγράφονται στην Αρχαιολογία της Θέσης, ενώ οι πυλώνες ένα και τέσσερα εγγράφονται στην Αρχαιολογία του Τοπίου.
Η ιστορία της έρευνας ξεκινά το 2000, όταν ο Χάρης Χαρίσης και ο Μάκης Αξιώτης, χαρισματικοί γιατροί με πολυσχιδή φυσιογνωστικά και αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, επισκέφτηκαν τα Ροδαφνίδια για να αποτυπώσουν τον νερόμυλο του 19ου αιώνα. Η ανεμελιά της κυριακάτικης εκδρομής συνοδεύτηκε από την παρατήρηση ότι ο οργωμένος λιόφυτος αγρός νότια του μύλου ήταν διάστικτος από εργαλεία αποκρουσμένα σε κερατόλιθο, αφυελωμένο ηφαιστειακό γυαλί, ανδεσίτη και βασάλτη. Την ίδια χρονιά, η δημοσίευση στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες της μελέτης τους «Ίχνη Παλαιολιθικής εγκατάστασης στη Λέσβο» αναγνώριζε τέσσερεις παραδόσεις στη συλλογή από τα Ροδαφνίδια: Αχελαία, πρωτο-Levallois, Levallois και λεπτολιθική, κατέγραφε την απουσία ιχνών στις επιφάνειες των εργαλείων που θα είχαν προέλθει από τη μεταφορά τους από το νερό και πρότεινε ότι τα αντικείμενα είχαν λαξευθεί επιτόπου (Χαρίσης κ.ά. 2000).
Τον Οκτώβριο του 2009, ο Μάκης Αξιώτης οδηγεί το μπλε Volkswagen του στα Ροδαφνίδια με συνεπιβάτες τη Νένα Γαλανίδου και τον Χρόνη Τζεδάκη. Σε όλη τη διαδρομή, το όχημα ξεχειλίζει από το αστείρευτο πάθος του οδηγού για τον γενέθλιο τόπο του. Περιγράφει με ακρίβεια το κάθε φυτό, το κάθε πέτρωμα. Η πρώτη γνωριμία με τα Ροδαφνίδια δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ότι οι γιατροί διέγνωσαν σωστά. Κοντά στον νερόμυλο βρίσκεται λιθοτεχνία προετοιμασμένων πυρήνων, αλλά στο κεντρικό και ψηλότερο σημείο του λόφου κυριαρχούν τα χαρακτιριστικά της Κατωτέρης Παλαιολιθικής Εποχής Μεγάλα Κοπτικά Εργαλεία. Πολλά από αυτά είναι χτισμένα στις ξερολιθιές που ορίζουν τις ιδιοκτησίες ή γύρω από τις ρίζες των ελιών, βαριές πέτρες που συγκρατούν τα δίχτυα κατά την ελαιοκομική περίοδο. Κι ενώ στο «πήγαινε» ο μόνος ενθουσιώδης της παρέας ήταν ο οδηγός, στο «έλα» το αυτοκίνητο έχει μετατραπεί σε αερόστατο. Η παρέα πετά με καύσιμο το ευγενές αέριο της ευφορίας από μια σημαντική ανακάλυψη.
Το Νοέμβριο του 2010 ολιγομελής ομάδα εργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, πραγματοποιεί επιφανειακή σάρωση στα Ροδαφνίδια με προφορική άδεια της τότε εφόρου αρχαιοτήτων. Καθώς προετοιμαζεται το αίτημα προς το Υπουργείο Πολιτισμού για την αδειοδότηση συστηματικής έρευνας, πρέπει να οριοθετηθεί σε τοπογραφικό διάγραμμα η περιοχή ενδιαφέροντος. Οι φθινοπωρινές βροχές έχουν μετατρέψει τον ελαιώνα σε έναν υγρό και καταπράσινο τόπο και από το βάρος της λάσπης τα μποτάκια ζυγίζουν αρκετά κιλά το καθένα. Οι χρωματικές αντιθέσεις τής καλά ποτισμένης γης κάνουν πιο εύκολο τον εντοπισμό ευρημάτων στην επιφάνειά της. Η ομάδα θα μαζέψει χειροπελέκεις και κοπείς και θα επιβεβαιώσει τη σημαντική παρουσία της Αχελαίας παράδοσης στη λιθοτεχνία από τα Ροδαφνίδια. Το δεύτερο εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο της ολιγοήμερης έρευνας ήταν η απουσία κεραμικών ευρημάτων. Ο Μιχάλης Σπυριδάκης θα χαρτογραφήσει τα όρια της επιφανειακής διασποράς. Είναι μόνο η αρχή.
Κατά τη διάρκεια της εργασίας στο πεδίο, ο Γιώργος Καρασταμάτης, που διατηρεί τη μοναδική φάρμα με ζώα στα Ροδαφνίδια, με χαρακτηριστική συστολή προσεγγίζει την ομάδα και ρωτά: «Κοπέλες, τι ψάχνετε εδώ;». «O σκύλος δαγγονη» γράφει ο τοίχος της φάρμας του, αλλά το φασαριόζικο τσομπανόσκυλο, η Μπλακ, ανταποκρίνεται στα τρυφερά κελεύσματα της ομάδας. Η μοναχική Μπλακ, θα γίνει ο άγρυπνος φύλακας του αρχαιολογικού χώρου μέχρι την άνοιξη του 2019.
Τον Ιούνιο του 2011, στο καφενείο του κυρίου Παναγιώτη Χατζηπαναγιώτη στην αγορά του Λισβορίου, ο δήμαρχος Δημήτρης Βουνάτσος έχει συγκαλέσει λαϊκή συγκέντρωση. Η ΝΓ, συνοδευόμενη από τον αντιδήμαρχο Νίκο Κατράνη, ξεδιπλώνει στους κατοίκους της κοινότητας το όραμά της για έρευνα με επίκεντρο τα Ροδαφνίδια. Η «αγορά», η πλατεία του χωριού, είναι κατεξοχήν ανδρική επικράτεια και η παρουσία μιας γυναίκας εκεί αξιοπερίεργο γεγονός. Την αρχική δυσπιστία απέναντι στην αρχαιολόγο ακολουθεί η έκπληξη και η απορία. Μπορεί πραγματικά η γη εκείνη να κρύβει τέτοια μυστικά; «Αυτό που σας ζητώ είναι να με αφήνετε να σκάβω τη γη σας για λίγους μήνες το χρόνο. Σας υπόσχομαι να την επιστρέφω όπως ακριβώς τη βρήκα. Βοηθήστε με να αποκαλύψω τι κρύβει το υπέδαφός της και ίσως κάποτε να μπορούμε να ονειρευτούμε μαζί ένα διαφορετικό αύριο». Η συνάντηση ολοκληρώνεται με χαμόγελα ελπίδας.
Τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2012, το Πανεπιστήμιο Κρήτης πραγματοποιεί την πρώτη ερευνητική αποστολή. Θα ακολουθήσουν αρχαιολογικές αποστολές τον Μάϊο του 2013, τον Ιούλιο του 2013, τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2014, τον Μάρτιο-Απρίλιο του 2015, τον Ιούνιο 2015, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2015, τον Μάρτιο-Απρίλιο 2016 και τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2016 οπότε και ολοκληρώθηκε το πρώτο πενταετές πρόγραμμα έρευνας πεδίου.
Το 2017 ανανεώθηκε η αδειοδότηση για τη δεύτερη πενταετία (2017-2021) συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας. Η πρώτη αποστολή στο πεδίο πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2017, και οι επόμενες τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2018, τον Οκτώβριο του 2018, τον Απρίλιο του 2019, τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2019, τον Ιούλιο του 2020 και τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2020.
Τα Ροδαφνίδια είναι ένας χαμηλός λόφος στις δυτικές υπώρειες του Λισβορίου, δίπλα στις θερμές πηγές του Αϊ-Γιάννη και μόλις ένα χιλιόμετρο από τη νοτιοανατολική ακτή του Κόλπου της Καλλονής. Τα Παλαιολιθικά ευρήματα εντοπίζονται στο υπέδαφος, σε παλαιές ποταμοχειμάρριες αποθέσεις. Κάποιες από τις αποθέσεις αυτές ανυψώθηκαν λόγω της τεκτονικής δραστηριότητας και έπειτα διαβρώθηκαν με αποτέλεσμα αρχαιολογικό υλικό να εντοπίζεται και στην επιφάνεια του εδάφους.
Καθώς εξελίσσεται η ανασκαφική έρευνα σε διαφορετικές τοποθεσίες στο Λισβόρι και προχωρά η μελέτη του αρχαιολογικού υλικού μια πολύπλοκη αποθετική ιστορία αποκαλύπτεται. Περιλαμβάνει κεφάλαια απόθεσης, μεταφοράς και επαναπόθεσης λίθινων εργαλείων, πυρήνων και αποκρουσμάτων που ξεκινά τουλάχιστον πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ανασκάπτονται σε στρώματα που περιέχουν χονδρόκοκκα ιζήματα και αντιστοιχούν σε αποθέσεις παγετώδων φάσεων στις κοίτες των ποταμοχειμάριων αυλάκων. Αποτελούν προϊόντα επαναπόθεσης προερχόμενα από παλαιότερα στρώματα, τα οποία διαβρώθηκαν με αποτέλεσμα το υλικό τους να παρασυρθεί από τα νερά των ποταμών και να μεταφερθεί από την αρχική του θέση σε χαμηλότερες θέσεις μέσα στο αλλουβιακό πεδίο.
Οι Παλαιολιθικές ομάδες διαβιούσαν γύρω από μία αλλουβιακή πεδιάδα που κατέληγε στη μεγάλη και αβαθή λεκάνη του σημερινού Κόλπου της Καλλονής. Αυτή η πλούσια σε φυσικούς πόρους λεκάνη προσέλκυε κοπάδια ζώων και ανθρωπίδες καθ’ όλην τη διάρκεια της Μέσης Πλειστοκαίνου Εποχής. Οι ανθρωπίδες κατασκεύαζαν, χρησιμοποιούσαν και απέρριπταν τα Αχελαία εργαλεία στις όχθες μικρών ποταμών. Στις γειτονικές εμφανίσεις πυρομβριτών και θερμών πηγών έβρισκαν προστατευμένα περιβάλλοντα κατάλληλα για καταφύγιο και ανάπαυλα, ειδικά κατά τις παγετώδεις φάσεις και τις άσχημες κλιματολογικές συνθήκες.
Πλην της Παλαιολιθικής θέσης, το μνημειακό απόθεμα στα Ροδαφνίδια συμπληρώνουν ένας νερόμυλος του 19ου αιώνα, στη δυτική ρίζα του λόφου, μία κρήνη κρυμμένη κάτω από την πυκνή βλάστηση στα ανατολικά του νερόμυλου και ένα λατομείο πυρομβρίτη, πετρώματος που χρησιμοποιείται ευρέως ως δομικό υλικό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Λέσβου, στη νότια πλευρά της ιδιοκτησίας Χατζόγλου. Κατάλοιπα από τo μυλαύλακo του νερόμυλου σε δύο όμορες ιδιοκτησίες μαρτυρούν τη μετατόπιση του ρέματος προς τα δυτικά κατά τον τελευταίο αιώνα.
Το τοπωνύμιο «Ροδαφνίδια» αναφέρεται στις πικροδάφνες ή ροδάφνες (Nerium oleander), που κάποτε αποτελούσαν το χαρακτηριστικό φυτό του λόφου. Τα Ροδαφνίδια είναι σήμερα ένας μεγάλος ελαιώνας, ένα από τα επίκεντρα της ελαιοκομικής δραστηριότητας των κατοίκων του Λισβορίου και του Πολιχνίτου. Τη χλωρίδα του λόφου συμπληρώνουν δένδρα, όπως η τετραμίθρα (Pistacia atlantica), η αχλαδιά (Pyrus spinosus), το ρουπάκι (Quercus pubescens), ο πρίνος (Quercus coccifera) και η λυγαριά (Vitex agnus castus) θάμνοι και φρύγανα, όπως ο σχίνος (Pistacia lentiscus), η λαδανιά (Cistus incanus), ο αβαγιανός (Lavandula stoechas), άγρια σπαράγγια (Asparagus acutifolius), σιρίτια (Osyris alba), αστoιβές (Sarcopotetium spinosum)· αγκάθια (Carlina corymbose, Centaurea lolstitialis, Carthamus dentatus, Carthamus lanatus, Scolymus hispanicus)· λουλούδια, όπως το βάλσαμο (Hypericum triquetrifolium) και η κεφαλαριά ή κουφολάχανο (Cephalaria transylvanica). Τον λόφο διατρέχει και διαιρεί στα δύο αγροτικός δρόμος στον άξονα ανατολή–δύση. Εκατέρωθεν του δρόμου, οι ιδιοκτησίες ορίζονται από χαμηλές ξερολιθιές, τα «σέτια», στη ντοπιολαλιά.
Tο πρόγραμμα «Παλαιολιθική Λέσβος» ερευνά τις απαρχές της κατοίκησης στο Αιγαίο. Από το 2012 εκπονείται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης σε συνεργασία με άλλα πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Με επίκεντρο τη συστηματική ανασκαφή στα Ροδαφνίδια, μία υπαίθρια θέση στον Κόλπο της Καλλονής στρατηγικά τοποθετημένη δίπλα στις θερμές πηγές του Λισβορίου, εξετάζει τη δραστηριότητα των προϊστορικών ανθρώπων στη Λέσβο το τελευταίο μισό εκατομμύριο χρόνια.
Η ανασκαφή αποκαλύπτει, ανάμεσα σε άλλα ευρήματα, λιθοτεχνία της Αχελαίας τεχνικής παράδοσης. Παλαιολιθικοί πυρήνες, αποκρούσματα και εργαλεία ανάμεσά τους και μεγάλα κοπτικά εργαλεία. Παλαιολιθικά κατάλοιπα εντοπίζονται επίσης στην επιφάνεια του εδάφους στον άξονα Βασιλικών – Λισβορίου – Νιφίδας και στον άξονα Πολιχνίτου – Βατερών. Μαρτυρούν ότι οι ομάδες της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής ζούσαν σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το Λισβόρι στη Λεκάνη της Καλλονής και τη νότια Λέσβο. Η Παλαιολιθική Λέσβος συμπληρώνει μια ψηφίδα στο ατελώς γνωστό ψηφιδωτό του πρώιμου προϊστορικού κόσμου, εκεί ακριβώς όπου η Ασία συναντά την Ευρώπη, το βορειοανατολικό Αιγαίο.
Το πρόγραμμα ερευνά τις διεργασίες που συνδέονται με:
- Τον σχηματισμό της αρχαιολογικής θέσης στο Λισβόρι-Ροδαφνίδια, με έμφαση στη συμβολή των πολιτισμικών και των γεωλογικών παραγόντων.
- Τον χρόνο των μεταναστευτικών επεισοδίων και τη διάρκεια της παρουσίας των ανθρωπιδών στη Λέσβο.
- Την έκταση, τους οικότοπους και τον χαρακτήρα της Παλαιολιθικής κατοίκησης στη Λέσβο. Η διασπορά και η πυκνότητα της Αχελαίας λιθοτεχνίας παραμένουν ως σήμερα πρωτόγνωρες για τα δεδομένα τόσο της νοτιοανατολικής Ευρώπης όσο και της βορειοανατολικής Μεσογείου.
- Τον ρόλο της Λέσβου και του Αιγαίου στις μετακινήσεις των ανθρωπιδών από την Αφρική προς την Ευρασία και αντιστρόφως κατά τη Μέση Πλειστόκαινο Εποχή.
Η Παλαιολιθική Λέσβος είναι μέρος της παγκόσμιας έρευνας για την Καταγωγή και Εξέλιξη του Ανθρώπου. Συγκεντρώνει πολύτιμες μαρτυρίες για την τεχνολογία, τον τρόπο ζωής και τα ενδιαιτήματα των παλαιότερων κατοίκων του Αιγαίου. Τροφοδοτεί τη συζήτηση για τον πρώιμο αποικισμό της Ευρώπης και τις μεταναστεύσεις στην Ευρασία με αρχαιολογικό υλικό, στρωματογραφημένο και χρονολογημένο με απόλυτες και σχετικές μεθόδους. Συμπληρώνει έναν κρίκο στην αλυσίδα της Παλαιολιθική Ελλάδας. Αναδεικνύει το σημερινό Αιγαίο ως έναν χώρο που συνέδεε τη νότια Βαλκανική Χερσόνησο με την Ανατολία. Σε περιόδους ταπείνωσης της θαλάσσιας στάθμης η Αιγαιακή Λεκάνη προσέφερε ποικιλία παράκτιων φυσικών πόρων διαβίωσης προσελκύοντας πληθυσμούς θηλαστικών και ανθρωπιδών. Ο ζωτικής σημασίας αυτός χώρος σήμερα βρίσκεται στον βυθό του Αιγαίου Πελάγους αλλά στην Πλειστόκαινο Εποχή λειτουργούσε ως μια χερσαία γέφυρα που ανοιγόκλεινε ακολουθώντας τους κύκλους της κλιματικής αλλαγής και τις ακόλουθες ευστατικές και τεκτονικές μεταβολές. Μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση η ερευνητική ομάδα επιχειρεί να αφηγηθεί και να ερμηνεύσει την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού στο προϊστορικό Αιγαίο συνεξετάζοντάς την με την ιστορία του παλαιοπεριβάλλοντος και του παλαιοκλίματος.